Rehabilitasyon Nedir? Rehabilitasyon Türleri Nelerdir?

Çok yönlü bir tedavi yaklaşımı olan rehabilitasyon, kişinin doğuştan veya sonradan gelen hareket kısıtlamalarını ortadan kaldırarak iyileştirilmesini hedefler.

Odaklandığı konuya göre farklı şekillerde uygulanabilen rehabilitasyon, fizik tedavi uzmanı önderliğinde fizyoterapist, iş uğraşı terapisti, psikolog, hemşire, sosyal çalışmacı gibi sağlık profesyonelleri eşliğinde sürdürülür.

Rehabilitasyon, kişinin fiziksel aktivitelerini sorun yaşamadan ve tek başına gerçekleştirebilmesine yönelik bir uygulamadır. Sorunlu bölgeye ve kişinin durumuna göre kendi içinde farklı türlere ayrılır:

Mesleki Rehabilitasyon

Mesleki rehabilitasyon herhangi bir bozukluk, yaralanma veya hastalık sonrasında bireyin işe dönme sürecinde karşılaştığı problemlerin üstesinden gelmeye yarayan bir uygulamadır. Bu süreç oldukça geniş ve kapsamlı müdahaleleri kapsar, bireyin mevcut durumuna en uygun mesleği bulmaya odaklanır.

Mesleğin yapılabilirliğini belirlemede iş analizleri, kişinin bilgi ve becerisi gibi pek çok faktör göz önünde bulundurulur. Böylece kişinin kendi engeline en uygun mesleği bulması ve uygulaması sağlanır. Buradaki amaç, fiziksel iyileşme sağlamaktan çok mevcut duruma en uygun çalışma standartlarını belirlemektir.

Ortopedik Rehabilitasyon

Özelleşmiş bir alt birim olan ortopedik rehabilitasyon, iskelet sistemindeki pek çok hastalığın tedavisine yönelik planlanan uygulamaların bütünüdür. Buradaki tedavi seçenekleri hastalığın tanı ve teşhisine göre değişkenlik gösterir. Özellikle ameliyat öncesi ve sonrası süreçte kişinin fiziksel engelleri aşması, hareket kabiliyetini yeniden kazanması ortopedik rehabilitasyon ile sağlanır. Uygulama alanlarından bazıları ise şunlardır:

• Geçirilen travmalar
• Doğum anomalileri
• Periferik damar hastalıkları
• Arteriyel ve venöz dolaşım bozuklukları
• Kangren
• Sepsis
• Tekrarlayan kemik iltihapları
• Yanıklar
• Kas ve iskelet sistemine ilişkin hastalıklar

Nörolojik Rehabilitasyon

Nörolojik rehabilitasyon, herhangi bir sebeple oluşan sinir hasarı kaynaklı işlev kayıplarına odaklanır. Yatak seviyesinden adım atmaya kadar bütün aşamalarda hastaya gerekli fizyoterapi desteğinin verilmesini sağlar.

En temelinde felç, işlev kaybı, duyu ve denge bozuklukları gibi sorunların tedavi edilmesine yarayan uygulamalardır. Tedavi kapsamında kas kasılmalarını hafifletmek adına çeşitli egzersizler, ortez kullanımı, botoks enjeksiyonu ve medikal yaklaşımlar bir arada kullanılır.

Kas ve iskelet problemlerine sebebiyet veren nörolojik bozukluklar, bu çok yönlü tedavi sistemi ile iyileştirilebilir. İnmeler, omurilik ve beyin yaralanmaları, sinir yaralanmaları, yüz felci, beyin felci ve Parkinson gibi pek çok hastalık nörolojik rehabilitasyon kapsamına girer.

Pulmoner Rehabilitasyon

Akciğer problemi yaşamış kişilerde hayatın normale en yakın şekilde sürdürülmesi için yapılan çalışmalar pulmoner rehabilitasyon olarak adlandırılır. Tıbbi müdahaleye rağmen nefes darlığı çeken ve kronik solunum rahatsızlıkları bulunan hastalar rehabilitasyon kapsamında değerlendirilir.

Bazı akciğer hastaları cerrahi müdahale öncesi veya sonrası da pulmoner rehabilitasyona tabii tutulabilir. Buradaki amaç ise hastadaki fiziksel ve psikolojik durumu düzeltmek, bireye gerekli egzersiz eğitimi vererek sağlığı iyileştirmek ve doğru nefes alma tekniklerini öğretmektir. Yaygın olarak tedavi edilen hastalıklar şunlardır:

• KOAH
• Kistik fibrozis
• Astım
• Bronşektazi
• Nöromuskuler hastalıklar
• Göğüs kafesi bozuklukları

Kas Hastalıkları Rehabilitasyonu

Omurilikteki motor hücreleri, kas dokusu ve sinirde meydana gelen hastalıklar kas hastalıkları olarak adlandırılır. Bu hastalıklar farklı sebeplerle ortaya çıkabilir ve kasın beyinden gelen emri uygulamamasına neden olur.

Sonuç olarak hareketler istenildiği gibi yapılamaz ve kişide çeşitli fiziksel engeller ortaya çıkar. Kas rehabilitasyonu bu tip problemleri iyileştirmeye yönelik uygulanan çalışmalardır. Tedavideki amaç; kas kuvvetini artırmak, kas problemlerini önlemek ve eklemleri destekleyerek hareket sorunlarının önüne geçmektir.

Kısalan kasları germe egzersizleri, uzayan kasları kuvvetlendirme egzersizleri ve solunum kaslarındaki zayıflığı düzelten solunum egzersizlerinin tümü kas hastalıkları rehabilitasyonuna dahildir.

Obstetrik ve Ürojinekolojik Rehabilitasyon

Hamile kadınlarda 16. haftadan sonra başlatılan doğum egzersizleri obstetrik rehabilitasyon adını alır. Bu egzersizler 30. haftadan itibaren uygulanan doğum eğitimi ile doğum sonrası egzersizlerini de kapsar. Kadınlara gebelik süreci, doğum ve doğum sonrası dönem hakkında bilgi vermeyi amaçlar.

Gebelik boyunca vücudu düzgün şekilde tutmak çeşitli kas-iskelet ve dolaşım problemlerini önlemeye yardımcı olur. Obstetrik rehabilitasyonda buna yönelik çalışmaların dışında, doğum sırasında kullanılan gevşeme ve soluma teknikleri de öğretilir. Böylece sağlıklı bir gebelik geçirme ve doğum sonrası en kısa sürede toparlanma hedeflenir.

Ürojinekolojik rehabilitasyon ise pelvik taban kaslarını güçlendirmek için uygulanan ve idrar kaçıran kişilerde bu sorunu düzeltmeye yarayan egzersizlerin tümüdür.

Kegel egzersizleri ile idrarı tutmaya yarayan kasların bilinçli şekilde kullanılması sağlanır. Bu egzersizlerde kasları sıkma ve gevşetme hareketleri uygulanır, ek olarak hastanın durumuna göre ek çalışmalar da uygulamaya dahil edilebilir.

Sporcu Rehabilitasyonu

Sporcu rehabilitasyonunda spor yapan kişilerde meydana gelen yaralanma ve sakatlıkları bir an önce iyileştirme hedeflenir, böylece kişinin kendi profesyonel düzeyine yeniden ulaşması sağlanır.

Sporcu yaralanmaları normal bireylerinkinden daha ciddi olan ve özel tedavi gerektiren sorunları kapsar. Tedavide sporcunun hareket işlevini kazanmasından ziyade, eski performansını sürdürebilmesi de önemlidir.

Herhangi bir yaralanma ve kaza sebebiyle spora uzun süre ara vermek zorunda kalanlarda, kasları güçlendirmek ve spora geri dönüşü en ideal şekilde tamamlamak için kişiye özel bir rehabilitasyon programı hazırlanır.

Bu süreçte uzman doktor, fizyoterapist, laborant, tıbbi teknisyen, masöz / masör, protez teknikeri, antrenör ve hemşire gibi farklı kişilerden oluşan bir ekip çalışması sürdürmek gerekir.

Kardiyak Rehabilitasyon

Kalp hastalığı olan hastalarda uzun süreli tedavi ve sağlıklı bir yaşam, çeşitli egzersiz programlarının uygulanması ile sağlanır. Bu aşamada aile eğitimi, stres kontrolü ve çeşitli ek tedaviler de değerlendirilebilir.

Kalp hastalarında yaşam kalitesini artırmak ve günlük yaşam aktivitelerine geri dönüşü minimum kayıp ile sağlamak, kardiyak rehabilitasyonunun amaçlarındandır. Bu program; EKG monitörizasyonu, nabız ve tansiyon takibi, oksijen seviye ölçümü gibi tıbbi gözetim altında uygulanır.

Bu şekilde ölüm riskini azaltmak, fiziksel sorunları ve doku hasarlarını sınırlandırmak hedeflenir. Rehabilitasyon uygulanan durumlardan bazı durumlar şunlardır:

• Kalp krizi
• Koroner anjiyoplasti
• Koroner arter bypass
• Stent takılması
• Kalp yetmezliği
• Kardiyomiyopati
• Hipertansiyon
• Şeker hastalığı
• Kalp pili takılması
• Kalp kapak değişimi
• Kalp nakli

Pediatrik Rehabilitasyon

Pediatrik rehabilitasyonun odaklandığı kişiler, doğum sırasında veya sonrasında sorun yaşayan çocuklardır. Yeni doğmuş ve ergen yaştaki çocuklarda uygulanan rehabilitasyon ile beyin felci, Down sendromu ve skolyoz gibi pek çok hastalık tedavi edilebilir.

Tedavi sürecinde uygulanan farklı yöntemler bulunur ve bu sayede farklı engellerin ortadan kaldırılması mümkün olur. Çocuğun ihtiyacına göre planlanan çalışmada, günlük yaşam becerilerini üst seviyeye çıkarma ve hayata adapte olma gibi hedefler bulunur. Ayrıca çocuklara yönelik rehabilitasyon oyunlaştırılmış egzersizler ile çocuğun ilgisini çekmeyi amaçlar.

Bu tedavide uygulanan tekniklerden bazıları şunlardır:

• Oral motor ve konuşma egzersizleri
• Eklem tedavisi
• Temel işaret dili eğitimi
• Temel yazı eğitimi
• Tekerlekli sandalye oturma tedavisi
• İletişim becerileri kazandırma yöntemleri
• Protez ve ortez eğitimi
• Sosyal beceri eğitimi
• Yürüme eğitimi
• Duygusal entegrasyon teknikleri
• Nörogelişimsel terapi uygulamaları

Ampute Rehabilitasyonu

Ampute rehabilitasyonu; kol, bacak, el, ayak gibi vücut kısımları kesilerek çıkarılmış kişilere uygulanan bir tedavidir. Herhangi bir sebeple uzuv kaybı yaşayanların protez ile günlük hayata ve topluma yeniden kazandırılması sağlanır.

Rehabilitasyon, uzuv çıkarma işleminden önce başlatılır ve protez takımından sonra da devam eder. Bu sayede kişiye protez kullanma eğitimi verilir ve günlük ihtiyaçları tek başına karşılama teknikleri öğretilir.

Oldukça uzun süreli bir uygulama olan ampute rehabilitasyonu sıradan günlük hareket kabiliyetini kazanmanın yanı sıra; toplumla bütünleşme, mesleki hayata geri dönme ve yeniden özgüven sahibi olma gibi kapsamlı bir program içerir.

Kişinin uzuv kaybı nedeniyle yaşadığı fonksiyon ve işlev kaybını azaltmak, yetersizlik hissini ortadan kaldırmak hedeflenenler arasındadır. Depresyon benzeri psikolojik sorunların giderilmesi de rehabilitasyona dahildir.

Kanser Rehabilitasyonu

Kanser rehabilitasyonu, kişideki tümörün türüne ve etkilerine göre planlanan bir tedavidir. Bu tedavide kanser tedavisine yardımcı olarak uygulanır ve bireydeki fiziksel yetersizlikleri gidermeyi hedefler.

Çoğu kanser hastasında rehabilitasyon ihtiyacı ortaya çıkar. Uygulanacak rehabilitasyon ise tümör tipine göre belirlenir. Özellikle sinir sistemi, baş-boyun, akciğer ve meme tümörlerinde rehabilitasyon ihtiyacı oldukça fazladır. Bu şekilde uygulanan rehabilitasyon yaklaşımı şu şekildedir:

• Ağrı tedavisi
• Hareket değerlendirmesi ve tedavisi
• Kemik tutulmalarını önleme
• Kansere bağlı kas yorgunluklarını ortadan kaldırma
• Egzersiz planlaması
• Nörolojik komplikasyonları ve doku hasarını azaltma