GAPS Beslenmesi
GAPS; bağırsak ve psikoloji sendromu/bağırsak ve fizyoloji sendromu
GAPS beslenmesi, bağırsak sağlığını iyileştirerek vücuttaki pek çok rahatsızlığı tedavi etmek amacıyla uygulanır. Kilo vermek birincil amaç değildir. Pek çok hastalığın altında bağırsaklardaki toksin fazlalığının yer aldığı fikrine dayanan çalışmalar sonucu geliştirilmiştir ve bağırsak sağlığı ile ruhsal sağlık arasındaki bağa dayalı bir tedavidir. Bu nedenle günümüzde pek çok nörolojik, psikolojik, kas iskelet sistemini ilgilendiren problemleri ortadan kaldırmada aktif olarak kullanılır.
GAPS beslenmesi ile vücudumuzdan tahılların, şekerlerin, karbonhidrat içerikli gıdaların, hazır paketli gıdalar gibi belirli yiyeceklerin beslenmeden çıkarılması ve bağırsak florasının tamiri ile hastalıklarımızdan kurtulabileceğimizi öngörülmektedir.
Vücudumuzu etkileyen bir çok hastalıkta tedaviye yardımcı olmaktadır. Bir çok hastalığın temelinde bağırsak flora bozukluğu ile sindirilemeyen besinler, veya yetersiz sindirilmiş besinlerin hasarlı bağırsak duvarından kan dolaşımına geçmesi ile oluşan bir toksik durum sebep olmaktadır. Bağırsak duvarımızda hasar olmasaydı kan dolaşımınıza geçme imkanı bulamayacak olan sindirilmemiş besinleri oto immün sistemimiz yabancı olarak algılayarak yok etmeye çalışmaktadır.
Bu beslenme şekli otizmli oğlunu tedavi etme araştırmaları sırasında beyin-bağırsak ilişkisini kullanarak oğlunda iyileşme yolunu açan Dr. Natasha Campbell tarafından geliştirilen bir tedavidir. GAPS terimi “bağırsak ve psikoloji sendromu/bağırsak ve fizyoloji sendromu” anlamına gelir, bağırsak sağlığının iyileştirilmesinin vücudumuzdaki teşhis edilmiş hastalıkları, teşhis edilemeyen şikayetleri de iyileştirebileceği fikrine dayanır.
Özellikle artan bağırsak geçirgenliğinin ilerleyen evrede nörolojik, psikolojik ve davranışsal problemlere yol açması tedavinin temel yapı taşıdır. Bu nedenle GAPS beslenmesinin özünde, sindirimi kolay olan ve bağırsak florasına destek olan gıdaların tüketilmesi yer alır.
Bağırsak sağlığımız tüm vücudumuzun fiziksel ve mental sağlığıyla ilişkilidir. Sızıntılı bağırsakta yerleşen zararlı bakteriler ve oluşan toksinler kan dolaşımına karışır, bunlar beyinde, eklemlerde, ciltte, iç organlarda ve pekçok başka yerde birikerek farklı hastalıklara neden olur. Kötü beslenme neticesinde oluşan sızıntılı bağırsak ve artmış bağırsak geçirgenliği bir çok psikolojik, nörolojik, otoimmün hastalıktan ve davranış problemlerinden sorumlu olmaktadır. Bu hastalıklardan bazıları otizm, dikkat eksikliği hiperaktivite sendromu, disleksi, artrit, iltihaplı barsak hastalıkları, irritabl barsak sendromu, Fibromiyalji, kronik yorgunluk sendromu, multiple skleroz, epilepsi, depresyon, alerji, astım, yeme bozukluklarıdır. Anormal bağırsak florası olan kişinin bunun etkileri ile rahatsızlıkların oluşumuna yol açmaktadır ve beslenmenin düzenlenmesi ile bağırsak duvarının tamiri hedeflenerek hastalıkların tedavisinde etkili olunmaktadır.
GAPS beslenmesinde temelde kişinin beslenmesinden sindirmede zorlandığı yiyecekleri çıkarması hedeflenir. Bu sayede bağırsak florasının hasarlanması önlenir ve tamir için süre tanınır. Bağırsağın kendini yenilemesi için gerekli olan besinden zengin gıdalarla beslenmeye geçilir.
Bu alandaki araştırmalar hala devam etmekte olup çalışmalarda beyin ve bağırsak arasında ilişki olduğu gösterilmiştir. Özellikle anksiyete ve depresyon gibi durumlarda bağırsak ve beyin arasındaki ilişki bilinmektedir, önümüzdeki yıllarda yeni çalışmalarla bu konu daha da aydınlatılacaktır.
GAPS Beslenme Planı Nasıl Yapılır?
GAPS beslenmesinde öncelikle kişinin tüm bulguları değerlendirilir ve kişiye özel bir beslenme planı oluşturulur.
GAPS beslenme üç aşamalıdır: GAPS giriş, tam GAPS diyeti, GAPS çıkış. Kişinin hangi aşamadan başlayacağı anamnez, fizik muayene ile birlikte kişinin hem fizyolojik hem de sosyal ve ruhsal durumları da değerlendirilerek planlanır.
GAPS beslenmeye GAPS giriş veya tam GAPS ile başlanılabilir. Bu muayene sonrasında belirlenmektedir. Kişinin şikayeti, fizik muayene bulguları, uyumu değerlendirilerek plan oluşturulmaktadır. Hangi aşamada ne kadar süre kalınacağı kişiden kişiye farklılık göstermektedir. GAPS beslenmenin uygulanma süresi 1,5-2 yıl kadar sürmekte olup GAPS çıkışta da besinler yavaş yavaş tanıtılarak hastanın kazanılmış olan sağlıklı durumunun sürdürülmesi hedeflenmektedir.
GAPS giriş diyetinde kendi içinde 6 farklı aşama vardır. Beslenme planına uyum iyileşme sürecini hızlandırır ve bir sonraki aşamaya geçiş süresini kısaltır. Beslenmenin bozulması ile alınan besinlerin ufak miktarda eliminasyonu bile bağırsak florasına ciddi zarar verebilir. Giriş diyetindeki aşamaların her biri bir süre uygulanır, kişinin şikayetleri takip edilerek iyileşmenin gözlenmesiyle birlikte birsonraki aşamaya geçilebilir ve bu şekilde hastada kademeli bir iyileşme gözlenir. Hasta yeni eklenen bir besini tolere edemezse bir ya da iki önceki aşamada bir süre daha kalınıp daha sonra yeni besin tekrar denenir.
Genelde bu aşamalarda beslenmeye eklenen besinler şu şekildedir;
İlk aşamada; ev yapımı et, kemik, balık suyu, et suyuyla yapılmış çorba ve sebzeler, süt veya sebze temelliprobiyotik gıdalar, papatya çayı, zencefilli ballı çay, nane çayı gibi besinler ve doğal çaylar
2. aşamada; önceden başlanılmış fermente gıdaların miktarının artırılması ile çiğ yumurta sarısı, sonra rafadan yumurta, güveç et ve sebze yemekleri, ghee yağı ve fermente balık gibi besinler
3. aşamada; günde alınan fermente gıdaların miktarı artırılır, olgun avokado, yumurta, fındık yağı, kabak ile krep, çırpılmış yumurta/omlet, hayvansal yağlar
4. aşamada; Fırınlanmış/ızgara etler, soğuk sıkım sızma zeytinyağı listeye eklenir, taze sıkılmış meyve-sebze suları, kabuklu yemiiş unundan yapılmış ev yapımı ekmek
5. aşamada; taze sıkılmış meyve suları, pişmiş elma püresi, çiğ sebzeler ve yeşillikler
6. aşamada; soyulmuş elma ile başlanarak çiğ meyveler, hamur işleri (kabuklu yemiş unu, yumurta, kurutulmuş meyve ve yağ ile yapılan kekler vb.)
GAPS giriş aşamalarında yeni eklenen gıdalarda porsiyonlar ufak ufak artırılır, bu sayede sindirim sisteminin kademeli şekilde iyileştirilmesi hedeflenir. Yeni besinlerin küçük porsiyonlarla tanıtılması ile beslenmede besin çeşitliliği de kademeli olarak artırılır. Aşamalar arası süre bağırsak hareketleri, semptom kontrolü ve intolerasyon olmamasına göre planlanır. Giriş aşamasına ihtiyaç süresi değişken olduğundan kişiden kişiye bu aşamada kalış süresi değişmektedir.
Tam GAPS
Genel GAPS beslenme planının ikinci aşaması olan tam GAPS süresince yasaklı gıdalarının hiçbiri tüketilmez. Önceki aşamaya göre besin çeşitliliği daha fazladır. En az 2 yıl takip edilmesi önerilir. Günde iki kez meyve-sebze suyu, yumurta, et, balık, tavuk,sebze, bolca hayvansal yağ, et suyu ve çorbalar,fındık ekmeği, krep, kek
Tam GAPS sürecinde genel olarak et ve meyvenin birlikte tüketilmemesi, özellikle organik beslenilmesi gerekir. Her öğünün hayvan yağları, soğuk sıkım zeytinyağı veya hindistan cevizi yağı ile yapılmış olması önemlidir. Ayrıca her öğünde kemik suyu tüketilmelidir. Özellikle paketli ve konserve gıda tüketiminin yasaklandığı diyet boyunca herhangi bir tolerasyon sorunu yaşanmazsa tam iyileşme gözlenene kadar aynı beslenme planı sürdürülmelidir.
GAPS Çıkış
Diyetin son aşaması olan GAPS çıkış diyetinde, beslenme adım adım normalleştirilir ve vücudun standart bir beslenme planına hazırlanması amaçlanır. Bütün gıdalar aynı anda değil teker teker ve kademeli şekilde plana eklenir, bu sırada eklenen besinlerin vücutta semptom oluşturma durumu gözlenir ve herhangi bir intolerans olmaması halinde aşama devam ettirilir. Öncelikle taze patates tanıtılması ile başlanır. Daha sonra fermente buğday ve kinoa tanıtılır. Her defasında sadece bir gıda tanıtılır ve yavaş yavaş artırılır. GAPS diyetinin tamamlanmasından hemen sonra bile rafine şekere ya da karbonhidrat içeren paketli gıdalara dönüş önerilmez, bu tip besinler semptomların tekrarlamasına neden olabilir.
Beslenmenin düzenlenmesinin yanı sıra çeşitli besin destekleri (probiyotikler, sindirim enzimleri, vitaminler, iyot uygulamaları, morina balığı karaciğeri yağı, spesifik destekler, bitkisel yağlar vb.) ve detoksifikasyon önerileri, yaşam tarzı değişiklikleri de GAPS beslenmenin bir parçasıdır.
Gaps beslenmesi kişinin genel sağlığına ve bağırsak sağlığına oldukça faydalıdır, ayrıca porsiyon kontrolü ve sağlıklı beslenme konularında bilinç kazanmaya yardımcı olur. Basit beslenme alışkanlıkları vücudu toksin maddelerden arındırarak beyin fonksiyonlarını düzenler ve vücuttaki diğer doku ve organların düzgün çalışmasını tetikler. Temel amacı yeterli ve dengeli beslenme olan GAPS diyetinde, bağırsak florasını daha güçlü hale getirmeye yönelik bir plan oluşturulur. Bu şekilde otizm ve diğer davranışsal ve psikolojik sorunlara yardımcı bir tedavi planı geliştirilir.
